به نقل از «ایرنا»

گزارشی از دومین نکوداشت آیت الله موسوی اردبیلی در دانشگاه مفید قم

تاریخ انتشار: ۱۷ آذر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۸۵۴۹۲۸

تهران - ایرنا - به مناسبت دومین سالگرد رحلت آیت الله موسوی اردبیلی نکوداشتی علمی با محوریت موضوعات حقوقی،سیاسی و اقتصادی در دانشگاه مفید قم برگزار شد.

به گزارش روز شنبه خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا، در این مراسم شخصیت هایی نظیر سید محمد علی ایازی، محمد صادق کاملان، عبدالله جوادی آملی، محسن غرویان و کثیری از دیگر شخصیت های حوزوی و دانشگاهی حضور داشتند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در ابتدای مراسم آقای دکتر سید مسعود موسوی اردبیلی پسر مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی و ریاست دانشگاه ضمن خیر مقدم به حضار و در یادکرد مرحوم، انگیزه اولیه تشکیل و تاسیس دانشگاه مفید توسط آیت الله موسوی اردبیلی را ارائه تصویری معقول و کاربستی موجه از اسلام در دنیای معاصر عنوان کرد. طوری که در جهت حل مشکلات انسان امروز بتوان گامی برداشت.
وی در ادامه افزود که بهترین روش و طریقه ی تحصیل این هدف نیز برگزاری همین نشست ها و نکوداشت های علمی ست.
در ادامه آیت الله سید محمد جواد علوی بروجردی به عنوان اولین سخنران نکوداشت ضمن یادکرد و تقدیر از خدمات علمی و اجتماعی مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی اظهار کرد : « در دوران سخت رضاخانیِ قبل از شهریور 1320 بزرگانی چون شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سخت ترین شرایط دست به تأسیس حوزه علمیه زدند.
«نقش تاثیرگذار و فداکاری شخصیتی چون شیخ عبدالکریم حائری یزدی با تربیت شاگردانی نظیر شیخ محمد تقی عبده بروجردی ( فقیه و قاضی بلندپایه دوران پهلوی) و پس از آنها سیدصدرالدین صدر، سید محمد تقی خوانساری و سید محمد حجت به عنوان سرپرست های حوزه پس از فوت مرحوم آشیخ و آیت الله العظمی بروجردی و سایرین است که امروز نتایج آن منتهی به تأسیس مراکز علمی ای نظیر دانشگاه مفید به عنوان میراث آن کوشش ها شده است.»
وی افزود: «مرحوم موسوی اردبیلی به عنوان یکی از شاگردان ویژه مرحوم سید محمد حجت، به خوبی شرایط آن دوران را درک کرده است. سخت ترینِ این ایام دوران پنج ساله ی پس از رحلت شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه تا سال 1320و سقوط رضاخان است. این دوران به درستی و شایستگی مورد توجه مورخین و راویان واقع نشده است و محنت ها و رنج ها و زندگی های ساده و سخت طالبان علوم دینی در آن دوران مورد واکاوی قرار نگرفته است. چیزی که لزوم آن به جدیت حس می شود و مرحوم آقای موسوی اردبیلی یکی از کسانی بود که به خوبی و از نزدیک شرایط این دوره پرمخاطره را لمس کرده است.»
نوه مرحوم آیت الله العظی بروجردی در ادامه افزود: «همت و سختی های آن بزرگواران همه در مسیر حفظ شأن، جایگاه و استقلال حوزه علیه بوده است. امر بسیار مهمی که در همه دوران ها می بایست مورد اهتمام جدی همگان قرار گیرد و اینگونه نباشد که مرجعیت مستقل و حوزه مستقل به مثابه یک ناسزا و فحش تلقی شود. نظام اسلامی خود از دل حوزه رشد کرده است. اما حوزه می بایست در کنار نظام به وظیفه نقد و پیراستگی مستمر آن بپردازد و در عین حال استقلال و شأن خود که ثمره مجاهدت های آن فقها و مراجع در سخت ترین دوران هاست را از دست ندهد.» ایشان در نهایت کسانی که در این مورد حرف های خلاف این موضع می زنند را مورد خطاب قرار داده و دعوت به تصحیح نظر و بازاندیشی کرد.
در پایان آیت الله محمد جواد بروجردی کارنامه قوه قضائیه در دوران چهل ساله ی انقلاب را به منزله آیینه عملکرد نهادی برآمده از حوزه و دین عنوان کرد.
وی افزود: «امروزه قوه قضاییه نزدیک به چهل سال در دست ما بوده است. برنامه عملی ما در جهت بسط عدالت و نمایاندن عدل علوی در این حوزه چه بوده است؟ قوه قضاییه برآمده از حوزه شیعی که مدعی عدل علی(ع) است چگونه توانسته است عدالت علوی را تحقق ببخشد؟ اکنون بیش از ادعاهای نظری به عملکرد عملی ما در این مورد توجه می شود. این نکته با توجه به مرکزیت حوزه جهان تشیع در قم و نمایندگی این حوزه برای حدود 400 میلیون شیعه در جهان نکته ای بسیار حساس و با اهمیت افزون است.»
در ادامه مراسم آیت الله محمد جواد فاضلی لنکرانی به عنوان دومین سخنران به ایراد نکات خود پرداخت.
سؤال اصلی وی در این نکوداشت علمی، پرسش از میزان توانایی و کفایت فقه موجود در حل مشکلات این زمانه بود.
او افزود :«همگان متفق اند که فقه نیازمند نوآوری های است و یکی از داعیه داران تحول در بستر حوزه خود مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی بوده است. پرسش اصلی که در این میان مطرح می شود این است که آیا فقه موجود بستر تحول است یا اینکه برای تحول می بایست فقهی دیگر ساخت و پرداخت؟»
در ادامه او اضافه کرد: «شهید صدر در ممارست های اجتهادی خود به دنبال کشف نظام اقتصادی اسلام بود. مقصود از نظام وجود ساختار و چارچوب محتوایی ای ست که فارغ از شرایط و اقتضائات همواره قابل اِعمال و اجرا باشد. پرسشی که در نسبت با دغدغه ها و مسئولیت های اجرایی مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی می توان پرسید این است که آیا میتوان از وجود نظام قضایی اسلام همچون نظام اقتصادی سخن گفت؟ آیا با تتبع در آثار تالیفیِ فقه القضاء خودِ مرحوم آقای اردبیلی می توان از اعتقاد ایشان به وجود نوعی نظام قضایی در اسلام سخن گفت؟»
فرزند مرجعِ مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی در ادامه افزود: «از نظر بنده در اسلام نمی توان از نظام سخن گفت. با آنچه من از فقه می فهمم، اسلام نظام فقهی ندارد. اگر اسلام ورای فقه فردی، فقه نظامات هم داشت، اول از همه بنیانگذار جمهوری اسلامی به عنوان فقیهی برجسته باید به آن می رسید. یکی از اِشکال های بزرگی که به قائلان وجود نظام و سیستم فقهی در اجتهاد می توان گرفت این است که کاشف این نظام چیست؟ آیا فقه موجود است؟ با وجود اختلاف در آراء و اجتهادهای موجود آیا می توان به نظامی واحد رسید؟ فقه موجود کلیت این اجتهادهای پراکنده و مختلف است، چگونه می توان از دل آن نظامی ثابت و واحد را استخراج کرد؟ از نظر بنده پاسخ این پرسش ها منفی است. از همین رو درست تر این است که در بستر همین فقه موجود و کاربست قواعد معطل مانده ی فقهی به نوآوری های لازم که پاسخگوی نیازهای زمانه باشد دست زد»
در پایان آیت الله فاصل لنکرانی ضمن اشاره به تألیفات و حق بزرگ مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی بر گردن نظام و انقلاب افزود : «با تتبعی که بنده در آثار قلمی و درسی مرحوم آقای موسوی اردبیلی داشته ام بر این اعتقادم که ایشان بدون قائل بودن به نظام و سیستم قضایی در اسلام نوآوری های زیادی در بستر همین فقه موجود، همچون نظریه قضاوت جمعی و اجتهادهای شورایی که برگرفته از آرای صاحب جواهر است، داشته است. رأیی که میتواند الهام برانگیز فقهای دیگر باشد»
سخنران سوم مراسم حجت الاسلام و المسلمین علی یونسی بود. دستیار ویژه رییس جمهوری در امور اقوام و اقلیت ها در ابتدای سخن ضمن تایید و تحسین نظر سخنران پیشین در نداشتن نظام های معین در تفکر دینی اسلام اشاره کرد: «سخنان آقای لنکرانی باعث تغییر محتوای سخنرانی من شد. من هم به عنوان طلبه ای کوچک بر این نظرم که آوردن نظام و سیستم معین در شأن رسالت نبی نیست و خوشحالم که امروز می شود چنین سخنی را آزادانه گفت.
وی گفت :« نداشتن نظام معین مایه سرافکندگی دین وحیانی نیست، بلکه این اقتضای تغییر شرایط و زمان هاست که سیستم ها و مدل های متناسبی را هم می طلبد. مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی در رأس دیوان عالی کشور مطابق همین نگاه پیشنهاد اجتهاد جمعی را می داد.»
او در ادامه افزود: «ضمن یکی از پرونده های قضایی و رای صادره عجیب قاضی، بنده که مقامی در دستگاه قضایی داشتم از مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی به عنوان مقام عالی قضایی پرسیدم که آیا احکام جزایی طریقیت دارد یا موضوعیت؟ آن مرحوم در پاسخ من به پرسش خود از مرحوم امام(ره) اشاره کرد که امام به صراحت گفته بود که احکام جزایی اسلام طریقیت دارند و بسته به شرایط می توانند تغییر کنند.»
دستیار ویژه رییس جمهوری اضافه کرد: «زمانی در دوران صدارت آیت الله یزدی بر قوه قضاییه به بهانه اینکه در اسلام آیین دادرسی و دادیار و بازپرس و ... وجود ندارد، دستور داده شد که در دادگاه های کشور این زوائد خطا و غیراسلامی حذف شود. من به عنوان دادستان تهران با این موضوع مخالفت کردم و مانع اجرای آن در زیر مجموعه خود شدم.
«در ادامه نامه ای هم به مقام معظم رهبری نوشتم و خواستار مرور نظر اختلافی و انتقادی خود گردیدم. ایشان در پاسخی تلویحا رای بنده را تأیید کردند و خواستار اهتمام به نقد من شدند. پیرو این اختلاف ماجرا به کمیسون مجلس کشیده شد و بنده در جلسه و در حضور رؤسای خود از نظرم دفاع کردم و استدلال کردم که در اسلام دیوان عالی هم نداریم، قوه قضائیه هم نداریم، ریاست جمهوری هم نداریم! پس همه اینها باید تعطیل شوند»
در پایان سخن حجت الاسلام یونسی ضمن یاد و تقدیر از خدمات مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی در مقام عالی قضا اهتمام اصلی آن مرحوم را حفظ استقلال دستگاه قضا عنوان کرد.
حجت الاسلام یونسی استقلال قاضی را از مسائل قدیمِ مطرح در مباحث قضایی عنوان کرد و افزود : « استقلال قوه قضائیه اما از مسائل مستحدثه است که مورد نظر و تاکید جدی صاحب نظران و اندیشمندان متأخر حوزه سیاسی و حقوقی قرار گرفته است. در این بین عملکرد قوه قضائیه خود می تواند بیشترین نقش را در ضربه زدن به این استقلال ایفا کند. مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی در این بین اهتمام زیادی در حفظ حداکثری استقلال قوه داشت و هیچ گاه به یک قاضی فشار نمی آورد که قاضی مطابق نظر او حکم دهد. در مواردی نظیر مشکلی که برای یکی از مجریان زن تلویزیون در آن ایام پیش آمد ضمن مراجعه به امام مانع دخالت و هیاهوی عناصر خارج از نهاد قضاوت در امر قضا شد.»
**ع .س **1601**

منبع: ایرنا

کلیدواژه: سياسي آيت الله موسوي اردبيلي دومين نكوداشت دانشگاه مفيد قم

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۸۵۴۹۲۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

روایت مرحوم آیت‌الله نجفی تهرانی از زندگی اش

پایگاه خبری جماران: مرحوم آیت الله ضیاءالدین نجفی تهرانی موسس و مدیر حوزه علمیه نبی اکرم (ص)، از دوستان مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین حاج‌ سید احمد‌ خمینی، محقق و مؤلف بیش از ۵۰ اثر ارزشمند فقهی، اصولی، امام شناسی، عقائد، تربیتی و اخلاقی و استاد با سابقه حوزه و دانشگاه بودند که هفته گذشته دارفانی را وداع گفت.

پایگاه خبری جماران ضمن تسلیت به حوزه‌های علمیه، بیت شریف و شاگردان و ارادتمندان ایشان، گفت‌و‌گویی منتشر نشده از آن مرحوم را منتشر می کند:

لطفا در ابتدا بفرمایید که چرا حضرتعالی طلبگی و روحانیت را انتخاب کردید؟

من دارای سابقه روحانیت خانوادگی هستم. با پدرم به بعضی از مجالس می‌رفتم. لذا علاقه شدیدی به طلبگی و روحانیت پیدا کردم. گذشته از این‌که من درس کلاسیک را دیدم و خانواده ما یعنی دایی‌ها، عمه‌ها و خاله‌های من فرزندان متجدد داشتند و علاقه‌مند بودند که من هم به دانشگاه بروم و حتی مخالفت می‌کردند از این‌که من روحانی شوم، اما من علی‌رغم مخالفت بستگان، با تشویق پدر و مادرم اظهار علاقه کردم تا در کسوت مقدس روحانیت دربیایم. خداوند والدین من را رحمت کند؛ مادرم بسیار به گردن ما حق دارد و خیلی برای ما زحمت کشید، مخصوصاً در زمینه تحصیلات.

تاریخ تولد حضرتعالی چه زمان است؟

تاریخ تولد من ۲۵ فروردین سال ۱۳۲۵ است. زمانی که آسید ابوالحسن فوت کرده بود و آیت‌الله بروجردی به قم تشریف آورده بودند.

درباره تحصیلات‌تان بگویید.

من ۴ ساله بودم که پدرم به من قرآن یاد داد. ایشان در کنار قرآن، رساله عملیه «انیس المقلدین» مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی را به من آموزش داد. اولین رساله‌ای که در قم از آیت‌الله بروجردی چاپ شد، رساله انیس المقلدین بود. انیس المقلدین یک رساله کوچک با خطوط سنگی بود و چاپی نبود. پدرم بعد از این کتاب، گلستان سعدی را به من داد و من بسیاری از اشعار سعدی و خطبه کتاب گلستان را حفظ هستم. خطبه گلستان این است: هر نفسی که بر می‌آید ممد حیات است و چون فرو می‌رود مفرح ذات است پس در هر نفسی دو نعمت موجود است و بر هر نعمتی شکری واجب. «اعملو آل داوود شکراً و قلیل من عبادی الشکور»

بنده همان به که ز تقصیر خویش/ عذر به درگاه خدای آورد

ورنه سزاوار خداوندیش/ کس نتواند که به جای آورد

کتاب سعدی را از چهار تا هفت سالگی خواندم.

من در دوران کودکی به مکتب‌خانه هم رفته‌ام. مکتب‌خانه زندان داشت و هر کس که شلوغ می‌کرد را آنجا حبس می‌کردند. استاد یک تَرْکه‌ی بزرگی داشت، شاگردان را با آن می‌ترساند و ما باید سکوت می‌کردیم. وقتی پنجشنبه و جمعه می‌شد به سر زبان ما یک مُهر می‌زد، ما کوچک بودیم و متوجه نبودیم، می‌گفت: این مهر تا شنبه هست، اگر در خانه بازیگوشی کنید و پدر و مادرتان را اذیت کنید، این مهر پاک می‌شود و من شما را در زندان مکتب‌خانه حبس می‌کنم. یک بار من مقداری بازیگوشی کرده بودیم و مادر من به استاد شکایت کرده بود. صبح که به مکتب‌خانه رفتم، استاد تَرْکه‌ را به سر من زد و گفت بدو برو زندان! آنجا فرش یا چیز دیگری نبود فقط خاک و محل رفت و آمد و موش بود. من هم بچه ۷ ساله بودم و نزدیک بود قلبم از ترس بایستد. زندانِ مکتب‌خانه تاریک بود و هیچ چراغی نداشت. من را داخل زندان فرستادند. خیلی خاطره‌انگیز است؛ من در گوشه‌ای کز کردم، نشستم و می‌دیدم که موش‌ها می‌رفتند و می‌آمدند. من یک ساعتی آنجا بودم. بعد از یک ساعت من را بیرون آوردند و گفتند: دیگر در خانه شیطنت نکن!

منظور این‌که ما مکتب‌خانه را هم دیدیم، بعد هم به مدرسه رفتیم. ریاضی من خیلی خوب بود و به دقت مسائل ریاضی را حل می‌کردم. سابق مسئله می‌دادند و می‌گفتند مساله‌ها را حل کنید. از ۷ سالگی تا ۱۴ سالگی در کنار دروس مدرسه، جامع المقدمات را به مرور زمان می‌خواندم. «اول العلم معرفة الجبار و آخر العلم تفویض الامر الیه». آن زمان که جامع المقدمات می‌خواندم استاد می‌گفت که درس را باید حفظ کنید و تحویل دهید، ما هم حفظ می‌کردیم. من در سن ۱۴ سالگی رسماً وارد حوزه شدم و دروس حاشیه، سیوطی، مغنی و مطول را خواندم. من آن زمان بسیاری از اشعار مطول را حفظ می‌کردم.

منزل ما نزدیک مدرسه حاج ابوالفتح تهران بود و آقای لنگرودی مدرسه را اداره می‌کردند. یک سال در مدرسه حاج ابوالفتح درس خواندم اما دیدم که مقداری شلوغ است لذا به مدرسه مروی رفتم. زمانی که در مدرسه حاج ابوالفتح تهران بودم آقای فلسفی هم آنجا می‌آمد و تدریس می‌کرد. آقای فلسفی از نجف آمده بود، در مسجد لرزاده نماز می‌خواند و این‌جا هم تدریس می‌کرد به همین دلیل بسیاری از آقایان می‌آمدند و درس کفایه را از محضر ایشان استفاده می‌کردند.

خلاصه، ما به مدرسه مروی رفتیم. میرزا احمد آشتیانی بزرگ مسئول مدرسه مروی بود و مجری ایشان پسرشان آمیرزا باقر آشتیانی بود؛ هر دو بزرگ بودند. آن زمان در مدرسه مروی بسیاری از بزرگان تدریس می‌کردند، آقا رضی شیرازی که منظومه حاجی را تدریس می‌کرد و آقای مطهری اسفار را تدریس می‌کرد. لذا بخشی از آشنایی من با آقای مطهری از مدرسه مروی است و بخش دیگر به حسینیه ارشاد مربوط می‌شود که پایگاه ایشان بود.  

مرحوم آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله شیخ عبدالرزاق قاینی را مثل مرحوم آقای بروجردی به تهران فرستاده بود. ایشان آقای احمد خوانساری را به بازار تهران فرستاد و آقای قاینی را به مسجد مهدیه فرستاده بود که امکاناتی مثل درمانگاه و دارالایتام مهدیه داشت. من لمعتین را نزد آیت‌الله شیخ عبدالرزاق قاینی خواندم و استاد دیگر من آقای آسید هاشم حسینی تهرانی بود که هم‌دوره و از یاران وی بود. مسائل مدرسه فیضیه که پیش آمد و نواب را شهید کردند، آسید هاشم حسینی تهرانی خودش را جدا کرد و مشغول به تدریس بود. من بخشی از لمعتین را از محضر ایشان استفاده کردم.

چه زمان برای تحصیل به قم تشریف بردید و اساتید شما چه کسانی بودند؟

من دهه ۴۰ برای تحصیل رسائل و مکاسب به قم رفتم. البته سال ۳۶ یا ۳۵ بود که به قم رفتم که آقای بروجردی زنده بودند. آقای(امام خمینی) خمینی هم جزء اساتید بزرگ قم بودند. من بسیار علاقه مند بودم در قم بمانم اما نوجوان بودم و مشکلاتی داشتم، لذا نتوانستم بمانم. من همۀ رسائل را نزد شیخ مصطفی اعتمادی خواندم. قوانین را نزد حاج آقا محسن دوزدوزانی خواندم که بعدها آیت‌الله العظمی شد.

کتاب بیع مکاسب را نزد آقای فاضل لنکرانی تلمذ کردم. ایشان آن زمان درس خارج نمی‌گفت بلکه سطح تدریس می‌کرد؛ مکاسب را در زیر گنبد مسجد اعظم می‌گفت و کفایه را در صحن بزرگ داخل حجره‌ها تدریس می‌کرد. خیلی‌ها به درس آقای فاضل می‌آمدند و ما هم جزء مستشکلین درس ایشان بودیم؛ سید احمد خمینی، سید محمد خاتمی و بزرگان دیگر در درس آقای فاضل لنکرانی شرکت می‌کردند که بعدها از بزرگان و رجال شهرها و شهرستان‌ها شدند. من جزء مستشکلین درس آقای فاضل لنکرانی بودم، ایشان خیلی به من علاقه داشت و من هم خیلی به ایشان علاقه داشتم. کفایه را نزد آقای سید محمدباقر طباطبایی بروجردی خواندم و مراجع فعلی مثل آقایان مکارم، سبحانی و نوری همدانی کفایه را پیش ایشان خوانده‌اند.

آقای سید محمدباقر طباطبایی به من گفت که من کفایه را ۲۷ دوره در مسجد امام تدریس کردم و سه دوره آخر را در منزل خودم تدریس کردم. من دوره بیست و هشتم را در منزل از محضر ایشان استفاده کردم. ایشان کفایه را دو دوره هم تدریس کرد و دیگر ادامه نداد. آقای سید محمدباقر طباطبایی به من دستخط داد و تجلیل کرد، و از ایشان اجازه روایی دارم.

در ادامه در درس خارج آقایان گلپایگانی، اراکی و آمیرزا هاشم آملی رفتم. من یک دوره هفت ساله در درس اصول آمیرزا هاشم آملی شرکت کردم و همزمان ۷ سال در درس خارج فقه آقای گلپایگانی حضور داشتم. همچنین ۶ سال دوره طهارت را در درس یکی از مراجع بزرگ آن زمان شرکت کردم. درس آقایان اراکی و مرعشی نجفی را به صورت مقطعی رفتم تا ببینم وضعیت تدریسی این بزرگان چگونه است. آقای نجفی بسیار عالی درس می‌گفت. آقای اراکی سکته کرده بود و به زحمت حرف می‌زد. من ۱۵ سالی که در قم حضور داشتم با همه آقایان مراجع، اساتید و بزرگان آشنا بودم.

در قم تدریس هم می‌کردید؟

بله، در مسجد اعظم درس عمومی داشتم. ساعت ۱۱ صبح تعداد زیادی از طلاب بعد از درس آقایان مراجع می‌آمدند و در درس من شرکت می‌کردند. همچنین عصرها در فیضیه مباحثه درس اصول داشتم، تا دورانی که به تهران آمدیم.

درباره علت اینکه از قم جدا شدید و به تهران آمدید بفرمایید.

ما در دوران انقلاب به تهران آمدیم و از قم جدا شدیم. جدا شدن از قم خیلی برای من مشکل بود. علت جدا شدن من این بود که جمعی از تهران آمده بودند و طومار بزرگی نوشته بودند که من را به تهران ببرند. آقای گلپایگانی من را خواست و سه جلسه با من صحبت کرد و فرمود که ما دوست دارم شما به تهران بروید. آقای گلپایگانی من را متقاعد کرد و نوشته‌ای به ما داد که «ایشان در حوزه علمیه قم زمان طولانی تحصیلات داشتند و به مراتب عالیه از کمال نائل شدند.» همچنین ایشان به من اجازه‌ای دادند و نامه‌ای به تهرانی‌ها نوشتند. ما با اساتید خودمان خداحافظی کردیم. آقای صدر مرقومه‌ای نوشتند و از ایشان خداحافظی کردیم. آقای شیخ علی‌پناه اشتهاردی استاد ما بود از ایشان هم خداحافظی کردیم. همچنین آقای نجفی مرعشی، خلاصه من از خداحافظی با آقایان خاطرات زیادی دارم.

در تهران چه فعالیت‌هایی داشتید؟

در تهران مسجد جامع نبی اکرم (ص) را تجدید بنا کردیم. این مسجد کوچک بود، حیاتی داشت اما امروزه مسجد معظمی در شرق تهران است. همان مهندسی که مسجد الغدیر تهران را در خیابان میرداماد ساخت، این مسجد را بنا کرد. زمین حوزه علمیه نبی اکرم(ص) را من خریدم و ساختمان آن را ساختم. در دوره‌ی بیش از ۳۰ سال که حوزه علمیه فعال است، حدود ۵۰۰ نفر طلبه تربیت کردم که برخی از آن‌ها جزء اساتید حوزه و دانشگاه در شهرهای مختلف هستند.

ما مسجد، حوزه علمیه و مردم را اداره کردیم. در دوران دفاع مقدس شاید ۱۰۰ کامیون و تریلی، اجناس مختلفی به جبهه‌ها فرستادم. در رابطه با وجوهات با امام تماس داشتیم و الان با مقام معظم رهبری و مراجع معظم قم تماس داریم. آقایان و مراجع قم به ما اظهار لطف دارند و مرتب در تماس هستیم.

من شاید هزار جوان دانشگاهی را در پایگاه مسجد تربیت کردم که امروزه در مصادر امور خدمت می‌کنند.

ما به انقلاب، حوزه علمیه و آقایان احترام می‌کنیم. ما در شرق تهران به صورت خاص و در کل تهران به صورت عام مورد توجه هستیم. مرکز امور مساجد برای ما همایشی برگزار کرد که بسیاری از بزرگان قم تشریف آوردند و بسیاری از آقایان مثل آیت‌الله علوی بروجردی، آقای محقق داماد، آقای جواد فاضل لنکرانی و آقا جواد گلپایگانی پیام فرستادند. از تهران آقایان یحیی عابدی و جلالی خمینی پیام فرستادند. پیام‌های بزرگان و نوشته‌های مراجع را در کتابی منتشر شد که اجازه آقای گلپایگانی در آن آمده است. آقای میرزا هاشم آملی به من اجازه اجتهاد داد که بعد از فوت ایشان، دو تن از مراجع قم آقایان فاضل لنکرانی و مکارم شیرازی آن را تایید کردند. همچنین آقای گلپایگانی و پدرم برای من اجازه اجتهاد مرقوم فرمودند. من اجازه اجتهاد و اجازه امور روایی متعددی دارم و الان در تهران مرکز امور اجازه روایی هستم. از شهرستان‌ها از طریق اینترنت به من مراجعه می‌کنند و از من اجازه امور روایی می‌خواهند و من اجازه امور روایی به آن‌ها می‌دهم.

وضعیت من در تهران، تعامل با مردم و انقلاب، هر کدام فصلی دارد.

درباره تألیفات‌تان بگویید.

در اصول، فقه، اعتقادات، تاریخ، زندگی ائمه(ع) و نظرات خاصی که در فقه دارم، هر کدام رساله شده و حدود ۲۵ جلد کتاب و رساله دارم. آثار من در همایشی که برگزار شد به صورت رنگی منتشر شد و حاوی کتاب‌ها، خدمات و اجازات من است. همچنین ارتباطاتی که با آقایان و بزرگان داشتم مثل علامه طباطبایی که مقداری از محضرشان استفاده کردیم یا آقایان رفیعی قزوینی، میلانی، علامه سمنانی، علامه شوشتری، علامه بهبهانی و بزرگان دیگر در این آثار آمده است.

من هنوز کتاب‌هایی را در دست تالیف دارم که برای چاپ آماده می‌کنم. الان دو جلد کتاب زیر چاپ داریم که عنوان یکی از آن‌ها «عشق دیدار» درباره امام زمان(عج) است. این اثر تلخیص بعضی از کتاب‌ها است که آقای خطاط مقداری به ما کمک کردند.  

قضیه هدیه کتاب‌های خود را به کتابخانه مسجد اعظم تشریح کنید.

من از کودکی به کتاب بسیار علاقه‌مند بودم و از اول عمر کتاب‌های فراوانی تهیه کردم. مرحوم والد ما  ۵۰۰ جلد کتاب‌های رحلی و خطی آقایان نجف را دارا بود. پنج هزار و پانصد جلد تعداد کتاب‌های کتابخانه شخصی من بود که جمعاً حدود ۶۰۰۰ جلد کتاب شد و آن‌ها را به کتابخانه مسجد اعظم هدیه دادم. من با کتابخانه مسجد اعظم آشنا بودم و به آنجا می‌رفتم و مطالعه می‌کردم. در کتابخانه مسجد اعظم دو فرش بود که قائم مقام‌الملک برای آقای بروجردی فرستاده بود. در زمان حیات آقای بروجردی در افتتاح کتابخانه، آن دو فرش گران‌قیمت و ارزشمند را قائم مقام الملک از فرش‌های شخصی خود برای آقا فرستاد که تا انتهای کتابخانه می‌رسید. ما با کتابخانه مسجد اعظم ارتباط داشتیم، لذا گفتیم که بهترین جا آنجاست؛ هم کتابخانه آیت‌الله بروجردی است و هم مسجد اعظم است و آقای علوی را دوست داریم. آقایان تهران مثل آقای خطاط، آقای روحانی و دیگران برای بسته‌بندی و ارسال کتاب‌ها بسیار کمک کردند. مسئولان و عوامل کتابخانه هم خیلی به ما کمک کردند. خود آقای علوی عنایت زیادی فرمودند. عوامل کتابخانه هم آقایان مثل آقایان دیگر خیلی کمک کردند.

از جمله کتاب‌هایی که اهدا شد، ۶۰ کتاب خطی بود. بعضی‌ از کتاب‌ها ریاضی قدیم بود. یک قرآن خطی وجود داشت که ۴۰۰ سال قدمت دارد. البته چند صفحه اول آن خراب شده که باید بازسازی شود. من به قم کتاب‌های زیادی فرستادم. حدود ۳۰۰ جلد کتاب از کتاب‌های پدر مرحوم آقای فلسفی در اختیار من بود که برای کتابخانه آقای نجفی مرعشی ارسال کردم. دکتر محمود، آقازاده آقای نجفی مرعشی برای من نامه نوشت و اظهار تشکر کرد. یک مقدار کتاب ضالّه متعلق به بهایی‌ها را به کتابخانه آقای سیستانی اهدا کردم که آقای شهرستانی مسئول آن است. از جمله یک قرآن خطی خوش‌خط با ترجمه بود که حدود ۱۵۰ سال قدمت داشت را به آقای شهرستانی دادم. آقای شهرستانی صفحه اول آن را باز کرد و گفت این قرآن ۱۵۰ سال قدمت دارد و تاریخ آن فلان زمان است.

ما برنامه داشتیم که کتابخانه آقای بروجردی و کتابخانه آقای گلپایگانی تغذیه شوند و کتاب‌های ما یک جا مستقر نشود. بخش از کتاب‌ها هم برای کتابخانه خوانسار فرستاده شد. البته از کتابخانه آیت‌الله بروجردی و کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی، کتاب‌هایی که لازم نداشتند را برای خوانسار ارسال کردند. الان هم دست من خالی نیست و موسسه من کتابخانه بزرگی حدود ۲۰۰۰ جلد کتاب دارد.